Cây hẹ còn gọi là cửu thái có tên khoa học Allium tuberosum Rottl.ex Spreng, là loại rau lành nên được dùng nấu canh để ăn hàng ngày, ngoài ra còn được dùng làm gia vị cho các món ăn. Đặc biệt hẹ rất giàu dược tính nên từ lâu đời nhân dân ta đã dùng làm thuốc chữa được nhiều bệnh. Bộ phận dùng làm thuốc là cây hẹ (cửu thái); hạt hẹ (cửu tử).

Theo đông y thì củ hẹ có tính ấm, vị cay, tác dụng ôn trung, kiện vị, hành khí, tán ứ hồi hương cứu nghịch, chỉ hãn. Lá hẹ để tươi có tính nhiệt, nhưng khi nấu chín ăn lại có tính ôn (ấm), vị cay, đi vào các kinh can, tỳ và vị; tác dụng ôn trung, hành khí, tán độc.

Còn hạt hẹ cũng có tính ấm, vị cay ngọt, đi vào kinh can, thận, tác dụng bổ can, thận, tráng dương, cố tinh. Cây hẹ có tác dụng chữa ho, hen suyễn, tiêu hóa kém, giun kim, lỵ amibe, ra mồ hôi trộm. Hạt hẹ chữa đái dầm, đái són, di mộng tinh, đau lưng mỏi gối... Không sử dụng cho người âm hư hỏa vượng.

Y học hiện đại cũng đã phân tích thấy các thành phần có trong hẹ như các loại đường fructose, glucose, lactose, sucrose và 20 loại hợp chất như sulfide, ether, odorin, aliin, methylaliin, linalool, proteine, cùng các chất béo, carbohydrate, chất xơ, tro, carotene, vitamine C... có tác dụng chống khối u, dịch chiết của lá hẹ có tác dụng kháng khuẩn mạnh với nhiều loại vi khuẩn như diệt roi trùng âm đạo chỉ sau 30 phút tiếp xúc, làm giãn nhẹ huyết quản, kích thích tử cung co bóp, gây giảm hồng cầu và huyết sắc tố máu ngoại vi.

Sau đây là những phương thuốc trị bệnh được dùng từ cây hẹ, xin giới thiệu cụ thể để cùng tham khảo và áp dụng khi cần.

Chữa mọi chứng về xuất huyết như thổ huyết, nục huyết v.v.: Lá hẹ 40g, sinh địa 20g. Lá hẹ giã nát vắt lấy nước côt, sinh địa thái nhỏ rồi tẩm với nước cốt lá hẹ, sau đem phơi nắng cho khô và lại tẩm tiếp, làm như vậy vài lần để sinh địa ngấm nước lá hẹ thì cho vào cối giã nát nhuyễn và vo thành viên cỡ đốt ngón tay. Ngày uống 2 lần vào lúc sáng sớm và tối trước khi đi ngủ. Mỗi lần uống 2 viên. Dùng nước củ cải sắc lấy nước làm thang để chiêu với thuốc viên này.

Hoặc có thể dùng phương sau:

Lá hẹ 200g, ngó sen 200g. Cả hai thứ dùng nấu canh ăn hàng ngày. Dùng liên tục trong 5 ngày liền.

Chữa mụn nhọt, lở ngứa: Lấy củ hẹ sao tồn tính, sau nghiền mịn, rồi trộn với mỡ lợn để dùng bôi vào chỗ lở ngứa hay đắp lên mụn nhọt.

Chữa ra mồ hôi trộm: Lấy lá hẹ tươi 200g, thịt rắn 100g. Hai thứ đem cùng hấp chín, nêm muối vừa miệng và ăn. Cần dùng hàng ngày.

Chữa hóc xương cá ở họng: Lá hẹ 100g, mật ong 30ml. Giã nát hết lá hẹ sau trộn với mật ong rồi cho người bệnh nuốt từ từ.

Lưu ý: Chỉ nên áp dụng trong điều kiện ở xa cơ sở y tế.

Trị côn trùng chui vào tai: Lấy một nắm lá hẹ rửa sạch giã nát vắt lấy nước cốt nhỏ vào tai có côn trùng, nó sẽ tự bò ra.

Chữa dương hư: Lấy 15g hẹ tươi, gạo tẻ 50g, nấu thành cháo ăn hàng ngày.

Chữa chứng dương cường, khí tinh tự chảy: Hạt hẹ 6g, phá cố chỉ 6g. Tất cả sắc với 3 bát nước, lấy 1 bát chia 3 lần uống trong ngày.

Chữa di tinh, mộng tinh, phụ nữ khí hư đới hạ: Dùng 1kg hạt hẹ cho vào nồi rồi đổ giấm vào đun sôi, sau vớt hạt hẹ ra phơi khô, tán nhỏ mịn, cho mật trộn để viên hoàn to cỡ hạt đậu xanh. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 30 viên.

Chữa ho:

Phương thuốc dùng cho người lớn.

Lấy một nắm lá hẹ, giã nát vắt lấy nước cốt, cho vào hạt muối uống, ngày uống 3 lần, mỗi lần 5ml.

Phương thuốc dùng cho trẻ em.

Lấy lá hẹ cắt nhỏ, cho đường phèn vào cùng một bát, sau cho vào nồi cơm hấp chín. Cho trẻ uống dần trong ngày 2 – 3 lần.

Chữa đau bụng do bị nhiễm lạnh ở phụ nữ đang mang thai: Lấy một nắm lá hẹ giã nát vắt lấy nước cốt, cho vài hạt muối và uống, ngày 3 lần, mỗi lần 5ml.

Chữa chứng co giật, nôn ra nước xanh: Lấy một nắm lá hẹ, gừng một củ. Hai thứ giã nát vắt lấy nước cốt cho người bệnh uống.

Chữa nôn mửa: Nước cốt lá hẹ 100g, sữa bò 200g, nước cốt gừng 25g. Tất cả trộn đều, hâm nóng, cho người bệnh uống.

Chữa phụ nữ âm đạo tiết ra chất dịch: Lấy 100g củ hẹ giã nát, vắt lấy nước cốt, trộn đều với 1 quả trứng gà, cho chút đường vào và để bát vào nồi cơm hấp chín. Ngày ăn 1 lần, cần ăn liên tục trong 5 ngày.

Hoặc có thể dùng củ hẹ giã vắt lấy nước cốt rồi hòa với đồng tiền phơi sương 1 đêm, sau lại hâm nóng uống lúc đói.